“Met Sjoerd”, klonk een onbekende stem aan mijn oor toen ik de telefoon opnam.
“Jij bent toch schaapherder?”
Ik twijfelde een moment of ik wel ja moest zeggen, maar zijn stem klonk vriendelijk genoeg.

“Ik heb schapen op een dijk staan en er is een hond doorheen gerend.
Van schrik zijn er schapen in het water gesprongen en nu lopen ze in het weiland aan de overkant van de vaart en ik krijg ze niet te pakken. Kun jij helpen om ze te vangen met je hond?”

Dat klinkt wel mooi, dat schaapherders gemakkelijk schapen vangen met hun hond, maar in de praktijk is dat vaak anders.
De meeste schapen zijn ronduit bang voor alles wat op een hond lijkt. Als ze niet van jongsaf gewend zijn aan de veiligheid van een gehoede kudde willen ze er het liefst in hun eentje vandoor. En dan ben je ver van huis.

Ik informeerde voorzichtig naar de locatie zonder me vast te leggen en het bleek op een uur rijden, ergens midden in Friesland. Daar wist ik gelukkig nog een collega op wie ik het probleem misschien af kon schuiven. Schapen vangen is reuze avontuurlijk maar voor je het weet wordt het jouw probleem.

Om de weigering wat milder te maken bood ik mezelf aan als eventuele achtervang voor als de collega echt niet kon. Dat had ik natuurlijk niet moeten doen.
De collega, ook niet gek, vond het een veel beter idee om samen op schapenjacht te gaan, en zo gebeurde het dat ik op een zonnige dinsdag diep de Friese binnenlanden introk met schapenhondjes Bamboe en Otje.

Op de afgesproken plek, een jachthaventje aan een druk bevaren kanaal, trof ik de boer en mijn collega. Die had een karretje lokschapen meegenomen, voor het geval de vermiste schapen zich zouden willen aansluiten bij soortgenoten.

De vermiste schapen zelf waren in geen velden of wegen te zien.
Wel was er langs het hele kanaal een ondoordringbare rietkraag waar zich zonder problemen een kudde olifanten in zou kunnen verstoppen. Een jager had zes schapen gezien, zei de boer, maar hij wist het niet zeker. Hij had zelf niet geteld hoeveel schapen hij nog over had.

We streken neer in het lange gras om koffie te drinken en een plan te maken, maar raakten in een geanimeerd gesprek over iets waar we alledrie een passie voor bleken te hebben. Het was reuze gezellig.
Voor we het wisten keek de boer op zijn horloge en zei: “Ik moet er vandoor. De schapen aan de overkant moeten verplaatst worden.” En weg was hij.

Een beetje verbouwereerd keek ik naar mijn collega. Waren we daar nu helemaal voor gekomen? Samen besloten we de rietkraag een stukje in te lopen, op zoek naar sporen. We waren er nu toch. Al snel zagen we de eerste schapenkeutels. Verderop stond een mooi wit schaap tevreden riet te knagen.
We volgden het schaap een tijdje in de hoop er meer tegen te komen maar dit leek een eenzaam exemplaar, dat ons duidelijk niet vertrouwde. Ze maakte zich uit de voeten en ging dan net uit het zicht weer verder met eten.
Mijn collega besloot zijn geheime wapen in te zetten; de lokschapen uit de trailer. Ik haalde ondertussen Bamboe uit de auto en zou teruggaan naar het schaap in het riet om te zwaaien, zodat de kleine kudde op de goede plek zou komen.

Helaas waren er maar weinig doorgangen tussen de rietkraag en de naastgelegen weilanden.
Het verloren schaap, nu een beetje alerter, begon haar pas te versnellen in de verkeerde richting. Door de dikke rietkraag kon ze de lokschapen helemaal niet zien. Toen ze met een vaartje uit het zicht verdween riep ik Bamboe. Die joeg haar uit het riet het weiland in, maar bij het zien van de lokschapen met herder en hond en de hete adem van Bamboe in haar nek kwam het hondentrauma boven waardoor ze eerder in het kanaal was beland. Ze rende, sprong over sloten, maakte een koprol en verdween uit het zicht richting jachthaven.

Terug op de weg kwam ik een fietser tegen. “Heb je een schaap gezien?” vroeg ik.
“Ja”, zei hij. “Er loopt een bruin schaap in de tuin van de jachthaven.”
Met Bamboe in mijn kielzog en mijn vangstok in de hand liep ik de jachthaven binnen, en daar, op de doodlopende steiger in het kanaal, stond iets modderigs en wits.

Het was wel lekker weer, maar ik had geen zin om een zwemmend schaap te redden, en daarom vroeg ik vier sterke mannen die toevallig rondliepen om aan het begin van de steiger te gaan staan. Bamboe lag daarachter.
Uiterst langzaam besloop ik het schaap, dat duidelijk zichtbaar aan kansberekening deed.
Het water was absoluut een optie.
Voetje voor voetje bewoog ik me over de steiger. Het schaap, dat in de verte haar veilige rietkraag zag lonken, nam een klein sprintje, recht in de armen van de wachtende mannen.

Die tilden haar voorzichtig in mijn auto.
Inmiddels stonden de lokschapen weer in hun karretje, en ik belde de boer.
“we hebben er eentje!” zei ik trots.
“Oh”, zei de boer. “Kun je haar even langsbrengen? Ik ben bezig. Ik sta een kwartiertje rijden verderop.”

Mijn stemming sloeg een beetje om.
Er stond een schaap in mijn auto wat ik kwijt moest, ik had een halve dag en een boel brandstof gespendeerd en de boer leek niet echt geinteresseerd. Een moment overwoog ik om het schaap weer vrij te laten.
Gelukkig was mijn collega uit edelmoediger hout gesneden.
Samen reden we via een doolhof van wegen naar de overkant van de vaart waar nog wat schapen in hekken stonden, klaar om opgehaald te worden.
Toen de boer daar ook arriveerde en de overgebleven schapen in een kar probeerde te stapelen die niet groot genoeg was voor alle dieren, terwijl zijn ramlammeren ondertussen hun moeders stonden te dekken, voelde ik verdriet opwellen. Hoe vriendelijk de boer ook deed, voor hem waren schapen niet meer dan dingen en hij had er geen verstand van.
Halfhartig zei ik “ja”, toen hij vroeg of we als beloning een keertje kwamen eten op zijn mooie ecoboerderij.

Een week later kreeg mijn collega een berichtje.
Er was weer een schaap gesignaleerd in de weilanden bij het riet.

Benieuwd of ik nog wat hoor van Sjoerd.

Vanavond ging ik de schapen van de hei halen en voor de nacht veilig in het naastgelegen wolfraster zetten. Dat doe ik, als ze op deze plek staan, elke avond.
Meestal verzamelt de kudde zich tegen de schemering al in de buurt van het hek en komen de schapen aangerend als ze me zien. Dan vind ik ze de allerliefste schapen van de wereld.
Soms, als ze wat minder lief zijn of gewoonweg nog een beetje hongerig zie ik ze in de verte lekker staan grazen. Dan kan ik ze roepen en komen ze aangedraafd.
Heel soms zijn ze weg. Uit het zicht. Onvindbaar.

De hei is 33 ha groot en goeddeels begroeid met hoge pollen pijpestrootje en lange uiteenvallende heidestruiken. Als je de weg weet kun je een pad ontdekken dat ergens halfverwege doodloopt. Vanuit dat punt kun je redelijk de achterkant van het terrein bekijken. Kris kras door de hei lopen kun je beter niet; het staat garant voor een verzwikte enkel, je sokken vol stekelige zaden en een valpartij over een pijpestrootjespol. Een kudde schapen zoeken tegen de schemering onder die omstandigheden is niet relaxed, maar het moet omdat ze veilig het wolfraster in moeten voor de nacht.

Vanavond was de afstand van de kudde tot het hek iets tussen ‘allerliefste schapen’ en ‘minder lief’ in.
Duidelijk zichtbaar grazend op een redelijke afstand van het hek.
Het is toch altijd wel een kleine opluchting als ik ze meteen aantref met de schemering in aantocht.
Als ik richting het hek loop en eens goed kijk krijg ik de indruk dat dit groepje kleiner lijkt dan anders. Omdat ze op een afstandje zijn en flink bewegen kan ik het niet goed zien. Ik begin te tellen.
Schapen tellen terwijl ze lopen is niet makkelijk. Er zijn schapentelwedstrijden onder herders waarbij maar zelden het goede aantal gehaald wordt.
Ik kom op 33 schapen. Na hertelling 37, en na nog een keer 35. In elk geval minimaal 23 schapen te weinig.
Het gebeurt eigenlijk nooit dat mijn kudde zich splitst. Ze blijft lekker als 1 groep over de hei zwerven en komt dan gezamenlijk tevoorschijn. Alleen als de schapen heel erg schrikken, of heel lekker eten zien, kunnen ze uit elkaar raken en in kleinere groepjes uiteenvallen.

De heide waar ze overdag lopen heeft een omheining, maar geen wolfproof raster.
Dat is spannend. Overdag durf ik het te gokken omdat het er erg druk is met wandelaars en verkeer. Het blijft een risico, en nu ik maar een gedeelte van mijn kudde zie slaat de schrik me om het hart.

Ik pak een stevige stok, roep mijn honden en steek over het halfdoodlopende pad de heide over om achterop het veld te gaan kijken. Voor mijn geestesoog doemen er half opgegeten karkassen en zwaargewonde schapen op. De hei is uitgestrekt en heuvelig en achter elke bult kan zich een wolf bevinden. Bovendien wordt het snel donker.
Ik ontdek dat mijn pepperspray nog in de auto zit en mijn alarmpieper in de zak van mijn jas, die nog aan de kapstok hangt. Ik heb alleen die stok, en een enorme drang om mijn schapen te vinden.

Mijn honden dartelen door de heide. Zo te zien ruiken ze geen gevaar en geen schapen.
Ik loop al struikelend over braamslierten en graspollen langs het hele raster tot ik weer bij het hek uitkom. Er ligt niks. Geen plukje wol, geen schapenstaartje, niks.
Hier zijn ze duidelijk niet.
Ik besluit om de overgebleven schapen in elk geval maar vast op te sluiten, en dan verder te zoeken.
Het wordt nu echt schemerig. De zon maakt nog een paar oranje strepen tussen de bomen voordat ze achter de bosrand verdwijnt en de hei in zwarte vlekken achterlaat.
Als ik het pad aan de buitenkant van het hek volg kom ik langs een uithoek van het veld. Het is tien minuten lopen. Als daar geen schaap is, begin ik te denken, heb ik ze dan soms vanochtend onderweg al verloren toen we langs die onweerstaanbare eikenbomen liepen?
Nee, dat kan niet. Vanochtend waren ze compleet. Of toch…

Tien minuten is lang voor zulke gedachten.
Als ik de bocht om ga zie ik ze staan. Benjamin, de hamel, is er met een eigen harem vandoor gegaan. De dames staan rustig te grazen en komen pas als ik heel dichtbij ben.

Met zijn allen struikelen we door de onheilspellende donkere hei terug naar het wolfveilige nachtraster, waar ze met luid gejuich begroet worden door de rest van de kudde.

Vannacht slaap ik toch lekkerder, nu ik weet dat ze er weer zijn.

Vanavond was ik bij de presentatie van het concept beheerplan van het Fochteloerveen en het Holtingerveld. Ik baalde achteraf dat ik er heen was gegaan.

Het lijkt wel alsof hier elke bijeenkomst waar natuur een rol in speelt wordt gekaapt door boze boeren die hun bedrijfsvoering bedreigd zien worden. De tamtam had zijn werk gedaan want driekwart van de aanwezigen had een duidelijk agrarische achtergrond.

Het beheerplan was een actualisering van het oude plan. Aangegeven stond welke soorten achteruit of vooruit gegaan waren en welke maatregelen voor herstel of instandhouding daarvoor nodig waren. Dat is een verplichting vanuit het rijk, die dat op haar beurt weer met europa heeft afgesproken.

“Wij houden van de natuur want wij werken ermee”, zei iemand in de zaal die de microfoon kreeg om haar ongenoegen te mogen uiten. Daarna kwam er een verhaal dat de hogere waterstand ten behoeve van het Fochteloerveen echt niet goed viel bij boeren in de buurt.

Alles goed en wel, denk ik dan. Het leven is verandering. Er komt nog veel meer verandering aan. Een iets hogere waterstand zal straks niet je grootste probleem zijn.
Als je met de natuur zegt te werken dan is dit een onderdeel ervan. Anders gebruik je gewoon grond als inkomstenbron.

Grond die door grote machines dicht wordt gereden of met andere machines doorploegd, doodgespoten, uitgeput, bemest en beregend om zaken als lelies en veevoer te verbouwen.
Met dezelfde vaart waarmee de kwakken mest over de akker worden verspreid walsen de aanwezige agrariers over het subtiele evenwicht dat nodig is voor het voortbestaan van andere levensvormen dan koeien en mensen.

En de rest van de aanwezigen?
Die zat stil en beleefd te verlangen naar een mooi verhaal over het aantal broedende paapjes dat is toegenomen, en dat er een goed bewaarde pluk hoogveen is om te koesteren.
Maar ja, hen hoorde je niet. Zij waren overdonderd stil.

Een schaap kan makkelijk 12 jaar oud worden; ik ken er zelfs eentje van twintig. Maar een ram haalt deze leeftijd maar zelden. Dat komt niet omdat rammen zulke zwakkelingen zijn. Het komt eenvoudigweg omdat ze in een kudde volslagen nutteloos zijn als ze wat ouder worden. Niet dat ze, net als de ooien, hun graaswerk niet goed doen maar ze zorgen ervoor dat er op de gekste momenten lammetjes worden geboren en dat is lastig.
Meestal gaan de lammetjesrammen naar een opkoper die ze zorgvuldig vetmest tot ze halal naar de schapenhemel gaan.
Ik vind dat een naar idee. Wat mij betreft moest het anders. Maar hoe? Dat vereiste een experiment.

Het leek me in elk geval een goed idee om het hoofdstuk opkoper en vrachtwagen te schrappen.
Dus op een kwade dag ging ik met Henry naar het weiland waar onze fokrammen staan. Het zijn er 24 en we hebben er maar zes nodig in de herfst.
Zorgvuldig zochten we de vier minst mooie uit. Dat was nog niet zo makkelijk. Leek het nou zo of waren dit juist de vier liefsten? We stopten ze snel in het karretje dat achter mijn auto hing. Met schouders beladen met schuldgevoel reed ik het karretje naar het plaatselijke slachthuis waar de rammen een bedrieglijk gezellig stalletje kregen aangeboden. Het hok ernaast bevatte vijf aandoenlijke jonge geitjes en verderop stonden drie varkens en een koe. Het zag er uit als een kinderboerderij.
Ik sprak nog wat met de slager over bouten en entrecootjes, wierp een laatste blik op de rammen en reed met een zwaar gevoel naar huis.

Een week later reed ik opnieuw naar het slachthuis, nu om de ingevroren rammen op te halen. Het was nog vroeg en een nieuw slachtdag was zojuist begonnen.
In een hoek hing een nog stuiptrekkend lam leeg te bloeden boven een vat. Een man met een groot mes was bezig een ander van de ingewanden te ontdoen. De staldeur ging open en een grote koe met droevige ogen werd de getraliede slachtkooi binnengeleid. Daar stond ze. Altijd trouw melk gegeven.
” vind je het niet naar om zulke mooie gezonde beesten van het leven te beroven”, vroeg ik de slager, nadat hij met een rustig gebaar het schietmasker op haar hoofd had gezet en daarna haar keel had doorgesneden, het bloed gutste nog na uit de koe.
“Nee” zei de slager. Dat is juist mooi. “Die geven het lekkerste vlees.”

Als er in mijn kudde iets met een schaap aan de hand is, een zeer pootje of ontstoken uier, dan hoed ik niet prettig en geniet ik minder dan anders. Een vaag gevoel van ongenoegen drukt haar stempel op de dag.
Pas heb ik samen met Martin mijn kudde eens goed bekeken. Martin weet namelijk als geen ander hoe slechte uiers en tanden eruitzien bij schapen. Stuk voor stuk ging elk dier door onze handen, kreeg een scheutje extra mineralen en werd en passant in de bek gekeken.
Mijn kudde bestaat grotendeels uit de lammeren van de kudde van Hijken. Wild als kraaien waren die toen ik er voor het eerst mee ging wandelen. Nog voor ze mij en mijn hond gezien hadden sprongen er al tien de Tjonger in. Dat verhaal moet eigenlijk nog eens opgeschreven worden.
Nu zijn we al weer bijna vijf jaar verder. De lammeren van toen zijn groot, wijs en volgzaam geworden en hier en daar zelfs al een beetje oud. De dieren die het tot nu toe hebben overleefd zijn oersterk en brengen ook weer oersterke lammeren voort, maar daar wil ik het nu niet over hebben. Of eigenlijk wel, want er zijn oudere dieren bij die met minder tanden en een beroerd uier de winter door moeten en dan een lammetje zullen krijgen.
Met Martin als scheidsrechter gaf ik deze schapen een knalroze stip en zo liepen ze, zich van geen onheil bewust, nog heerlijk drie weken te grazen in een malse boerenwei.

Vandaag was het echter zover. Ik had een afspraak gemaakt met de slager in de buurt en de worstmaker uit Oldeberkoop.
Samen met Henry vingen we vijf roze stippen en stopten ze in een klein karretje. Ik was de hele dag al onverklaarbaar knorrig en gespannen geweest.
De schapen toonden zich op hun ontoegankelijkst. Ze draaiden hun koppen weg als ik ze wilde aanraken en staarden met een lege blik langs me heen waar ze me normaal altijd nieuwsgierig aankijken.
Bij de slager werden de vijf in een stalletje gezet. Sinds ik gezegd heb dat ik zo’n betonnen vloer maar niks vind hebben ze er eentje met stro erin als ik kom. Mijn vijf timide schapen kropen stijf tegen elkaar het stalletje in. In de naastgelegen hokken bevonden zich een enorme stier die met zijn horens tegen het ijzer stond te slaan en twee schreeuwerig knorrende varkens. Drie kleine nieuwsgierige geitjes gingen op hun achterpootjes staan toen ik door het gangetje naar buiten liep, langs meer knorgeluiden en luid geblaat van twee zwarte schapen uit een aangrenzend hokje, mijn vijf trotse dames met doffe ogen en glanzende vachten achterlatend in het schemerdonker van de slagersstal.
Wel eens vaker heb ik voor Henry schapen naar de slager gebracht.
Nu voor het eerst heb ik zelf dieren aangewezen. Trouwe dieren die me al vijf jaar lang vergezellen, weten wie ik ben en me begroeten als ik ’s ochtends het net in stap. Morgen om zeven uur zijn ze aan de beurt. Op basis van argumenten.

Op kerstavond hield de plaatselijke kerk een belevingstocht met als thema “het kerstverhaal”. Daar hoorden hoe dan ook een kudde en een herder bij. Daarom werd er al in april geinformeerd of ik met wat schaapjes op een pleintje in het dorp zou willen gaan staan die avond. Omdat het nog zo ver weg was had ik zonder al te veel bedenkingen “ja” gezegd, maar op de avond zelf had ik hartgrondig spijt.

Mijn plan was om met de zes schapen, waaronder Lotje en Twiggy, en het schotse hooglanderstierkalf Koeky dat hier in de tuin staat, rustig naar het plein toe te wandelen, daar bij een van de vuurkorven te gaan staan om Lotje en Twiggy hun aaibare werk laten doen en dan vervolgens weer terug te wandelen.
Het begon echter om half vier al aardig donker te worden. Dikke plensbuien en kleine watervallen deden een wedstrijdje mensdoorweken. Koeky en de dames vonden dat het kerstspel zich ook wel in hun eigen stal kon afspelen en verschansten zich daar in een dikke laag stro. Vooral Koeky, die een dezer dagen echt op de lijst stond om te worden omgetoverd tot os, deed verschrikkelijk zijn best om uit het zicht te blijven.
Omdat de weg naar het dorp lang en donker is leek het me helemaal geen veilig idee om daar met een onwillige minikudde te gaan wandelen.
Gelukkig schoot Henry me te hulp.
Hij laadde een trailer vol tamme schapen uit een wei in Fochteloo en zette die alvast klaar op de dorpsbrink.
Nu hoefden Muis en ik alleen nog verkleed als herder – zo’n oude vilthoed, ik zweer het je, is bij zulke regen zo gek nog niet- met de schaapjes naar de vuurkorf te lopen en ons tussen de engelen te begeven.

Op het plein stond een huifkar met een aantal witgeklede kindertjes erin.
“goed nieuws, goed nieuws!” schalde het uit een luidspreker naast de kar. Een modern orkestje dat nergens te zien was probeerde de kinderen tot zingen te verleiden. Sommige kindertjes bewogen hun monden maar de meesten keken een beetje onwennig naar de witgeklede koorleidster die in de regen voor de kar stond. “Goed nieuws, goed nieuws” articuleerde deze opvallend. “Jezus is geboren”.
Ik verwachtte ‘nu zijt wellekome’ en ‘de herdertjes lagen bij nachte’ maar dat stond niet op de playbackband. Ook hier was de moderne tijd aangebroken.
De schapen vonden het niets. Ze trokken zich samen tot een verregende bal en begonnen te herkauwen, iets wat schapen in vrijwel alle situaties doen als er niets te beleven valt.
Ondanks de regen schuifelde er een onafgebroken stroom mensen langs de vuurkorf en het kinderkoor. Het werd later en later en we werden natter en kouder.
Omdat de magen nu leeggekauwd waren werden de schapen nieuwsgierig naar hun omgeving. Ze maakten zich éen voor éen los uit de kudde om het terrein te verkennen. Vooral de grote lampen die vanaf de grond het kinderkoor verlichtten moesten het ontgelden zodat er op de huifkar angstaanjagende projecties verschenen van wezens met lange poten en enorme oren. Het kinderkoor dat nu half in de schaduw verdween vond het leuk. “Goed nieuws, goed nieuws”, playbackten ze met hernieuwd enthousiasme. De eersten begonnen al over de rand van de kar te hangen om een schaap te aaien. Gelukkig kwam Muis, die al die tijd als een boomstronk op de grond had gelegen waardoor er voortdurend mensen over haar struikelden, de orde herstellen en vrij snel daarna doofde de vuurkorf en droogde de mensenstroom op. Na een laatste keer “goed nieuws” mochten ook de kinderen uit de huifkar. Het regende nog steeds.
Nu hoefden alleen nog de schapen in de trailer en dan konden we naar huis.
Wat was ik blij dat ik in 2013 leefde en niet bij nachte in het veld hoefde te liggen.
“Goed nieuws, goed nieuws”, neuriede ik ongemerkt toen ik thuis mijn warme bed in stapte.

Binnenkort (premiere 16 januari) komt er een documentaire in de filmhuizen (vooralsnog alleen in Amsterdam helaas) waar ik me nu al op verheug.
De film heet Winter Nomads en is winnaar van de European Film Award voor Beste Documentaire 2012.
In deze opmerkelijke road movie leren we door de schitterende winterse beelden van weidse landschappen en de kennismaking met het herdersstel Carole en Pascal het eeuwenoude herdersbestaan tot in detail kennen. Vier maanden lang volgt Manuel von Stürler de veelbewogen tocht van de ervaren herder Pascal samen met debutante Carole: hun omgang met hun drie ezels, vier honden en zo’n achthonderd schapen en met elkaar, het ontroerende jaarlijkse weerzien met bekende boeren, maar ook de verrassende ontmoetingen met vreemdelingen. Tegelijkertijd toont Winter Nomads de ingrijpende consequenties die de moderne wereld heeft op de werk- en levenswijze van de herders, waarbij de landelijke gebieden plaatsmaken voor industrie en bebouwing.